حقوق پناهندگان

مقدمه

طی اعصارگذشته تابه حال انسانهای زیادی دراثر جنگها، اشغال، خشونت و دیگر اشکال آزار، اقدام به ترک خانه و کاشانه و کشور خود نموده و سعی در رساندن خود به مناطق امن داشته اند. این افراد از وحشت اینکه مورد خشونت، تجاوز، غارت و قتل قرار گیرند، ناخواسته جلای وطن نموده و راهی کشورهایی می شدند که از این مصیبت ها رهایی یابند.
البته در قرون گذشته چون امکانات نظامی همانند قرن بیست ویکم گسترده نبود و ازسوی دیگرارتباطات ملت ها نیز به شکل امروزی وجودنداشت، تعداد پناهندگان نیز به این میزان نبودند.
تعداد پناهندگان با شروع جنگ جهانی اول و سپس جنگ جهانی دوم شروع به افزایش نمود. بطوری که به یک معضل بین المللی تبدیل گشت. در پی افزایش نگرانی دولتها در خصوص پناهندگان و اینکه مسئله پناهندگان باعث عدم امنیت و صلح در بعضی از کشورها شده بود، پناهندگی نیز با تصویب کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان در سال ۱۹۵۱ به حوزه معاهدات حقوق بین الملل راه یافت.

ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه درﻧﻈﺎمﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ

واژه ی ﭘﻨـﺎﻫﻨﺪه ازواژه هاى ﺗـﺨﺼﺼـﻰ ﺑوده وازنظر ﻣﻔﻬـﻮمی به ﺷﺨﺼـﻰ اطلاق می شودکه اززادگاه یامحل اقامت دائمی خودﻓﺮارى اﺳﺖ و ﺳﻌﻰدارداز ﺷﺮاﻳﻂﻓﺮدىﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺧﻮدﺑﮕﺮﻳﺰد. ﻣﻘﺼﺪ اومشخصﻧﻴﺴﺖ و فقط درجستجوی پناه گرفتن در محلی آزاد و اﻳﻤن ازخطرات جانی وعرضی و غیره می باشد.
اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪﻛﻤﻴﺴـﺎرﻳﺎى ﻋﺎﻟﻰ دراﻣﻮرﭘﻨﺎﻫـﻨﺪﮔﺎن (UNHCR)درﺑﻨﺪﻫﺎى ۶ و ٧ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳف واژه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪهﭘﺮداﺧﺘﻪاﺳﺖ. ﻣﻄﺎﺑﻖاﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳف، پناهنده به شخصی اطلاق می شودﻛﻪ ﺑدﻟﻴﻞ ﻧﮋاد، ﻣﺬﻫﺐ ، ﻣﻠﻴﺖ ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺧﻮد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮس ﻣﻮﺟﻪ از ﺗﻌـﻘﻴﺐ، ﺧﺎرج ازﻛـﺸﻮراﺻﻠﻰ ﺧـﻮد – و ﻳﺎ اﮔﺮﺑـﺪون ﺗﺎﺑﻌﻴـﺖ اﺳﺖ ﺧﺎرج از ﻣـﺤﻞ ﻋﺎدى ﺳﻜـﻮﻧﺖ ﺧﻮد – ﺑﻪﺳـﺮﻣﻰﺑﺮد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫـﻤﻴﻦ ﺗﺮس ﻣﺎﻳﻞ ﺑـﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻤـﺎﻳﺖ دوﻟﺖ – ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﻧﺒﻮده- و ﻳﺎ اﮔﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻋﺎدى ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد پس از جنگ جهانی اقدام به تاسیس کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد نمود که این سازمان متولی رسیدگی به وضعیت پناهندگان می باشد. البته گروههای حقوق بشری دیگری هم طرف همکاری این سازمان می باشند اما مسئول اصلی امداد رسانی به پناهندگان، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد می باشد. این سازمان فعالیت های خود را در چارچوب حقوق و استانداردهای بین المللی انجام می دهد که این فعالیت ها مبتنی بر اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)، کنوانسیون های ۴ گانه ژنو (۱۹۴۹) و همچنین یک سری معاهدات و اعلامیه های بین المللی و منطقه ای الزام آور و غیر الزام آور که به طور مشخص به نیازهای پناهندگان می پردازند می باشد.

کنوانسیون چهارم ژنو در مورد حمایت از افراد غیرنظامی در زمان جنگ (۱۹۴۹)

این کنوانسیون نیز مشتمل بر ماده ای است که در وضعیتی که مخاصمات مسلحانه داخلی یا بین المللی رخ داده می تواند از پناهندگان حمایت کند. این ماده چنین بیان می دارد:«دولت بازداشت کننده در موقع اخذ تصمیمات نظارتی، پناهندگانی را که عملاً از حمایت هیچ دولتی بهره مند نیستند صرفاً به اعتبار اینکه از نظر حقوقی به دولت دشمن تعلق دارند مشمول معامله با خارجیان دشمن قرار نخواهد داد».

ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ١٩۵١ ژﻧﻮ درﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻰ

این کنوانسیون پایه و اساس حقوق بین الملل پناهندگان را تشکیل می دهد که حاوی تعریف پناهنده و حداقل معیار رفتار با پناهندگان است.
بدون تردیدﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ١٩۵١ ژﻧﻮ درﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻰﺗﻮان اﺻﻠﻰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮﻗﻰ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن در ﭼﺎرﭼﻮب ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦا ﻟﻤﻠﻞ داﻧﺴﺖ. اﻳﻦ ﻛـﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن در ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻧﻤـﺎﻳﻨﺪﮔـﺎن ﺗﺎم اﻻﺧﺘـﻴﺎرﻛﻪ ﺑـﺮاﺳﺎس ﻗـﻄﻌﻨـﺎﻣﻪ ۴٢٩ ﻣﺠـﻤﻊ ﻋﻤـﻮﻣﻰ ﺗﺸﻜـﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑـﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳـﻴﺪ. اﻳﻦ ﻛـﻨﻮاﻧﺴﻴـﻮن علی رﻏـﻢ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫﺎى زﻣـﺎﻧﻰ و ﺟـﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻰ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺻﻮرت ﺟﻬﺎﻧﻰ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ درآﻣﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻰ ازآن ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ دوران ﭘﺲ از ﺟﻨـﮓ ﻗﺮار دارد وﻟﻴﻜﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻳﻜـﻰ ازﻣﻌـﺘﺒـﺮﺗﺮﻳـﻦ ﺿﻮاﺑـﻂ ﺑـﻴﻦاﻟـﻤﻠـﻠﻰ ﻣـﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖو ﺗﺎ اﻣﺮوزﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ١٢٠ ﻛﺸﻮرﺑﺪان ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ. اﻳـﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن از ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎرى ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻳﺎد ﻛـﺮده و اﻇﻬـﺎر اﻣـﻴﺪوارى ﻣـﻰﻛـﻨﺪ ﻛـﻪ ﻫـﻤﻪﻛـﺸـﻮرﻫﺎ ﻣـﺴـﺌﻠـﻪ یﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻰ را ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋـﻰ و ﻧﻮع دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﻛﺮده و آن را ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف و ﺗﺸﻨﺞ دررواﺑﻂ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻜﻨﻨﺪ.

ﭘﺮوﺗﻜﻞ ١٩۶٧ درﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن

ﻛﻨﻮاﻧﺴـﻴﻮن ١٩۵١ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ رﺧـﺪادﻫﺎى ﻗﺒﻞ از اول ژاﻧﻮﻳﻪ ١٩۵١ و ازﻧـﻈﺮ ﺟﻐﺮاﻓـﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻗﺎره اروﭘـﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻮد. ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮﻣﺸﻜﻼﺗﻰ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﻮد و ﻟﺬا ﻳﻚ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻰ ﺑﻴﻦاﻟـﻤﻠﻠﻰ ﺗـﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻛﻨـﻔﺮاﻧﺲ ﺑﺮرﺳـﻰ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎى ﺣـﻘﻮﻗﻰ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﭘـﻨﺎﻫﻨﺪﮔـﻰ در اﻳﺘﺎﻟـﻴﺎ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﺪه و ﻃﺒﻖ آن ﻳﻜـﺴﺮى ﺗﻐﻴﻴﺮات دراﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ.
بدین جهت در سال ۱۹۶۷ پروتکل مربوط به وضعیت پناهندگان که مرتبط با کنوانسیون ۱۹۵۱ اما مستقل از آن است برای از بین بردن محدودیت های زمانی و جغرافیایی کنوانسیون پا به عرصه وجود نهاد.
این پروتکل در مجموع به همراه کنوانسیون ۱۹۵۱ سه موضوع اصلی را تحت پوشش قرار می دهد که عبارتند از:
۱- تعریف اولیه پناهنده و همچنین شرایط پایان وضعیت پناهندگی
۲-وضعیت حقوقی، حقوق و تعهدات پناهندگان در کشور پناهنده از جمله حق برخوردار شدن از حمایت اصل منع اعاده یا بازگشت قهری به کشوری که حیات یا آزادی آنها در آن کشور در معرض تهدید خواهد بود.
۳-تعهدات دولت ها شامل همکاری با کمیساریای پناهندگان در اجرای وظایفش و کمک به وظیفه نظارت آن بر کاربرد کنوانسیون، دولتها با الحاق به پروتکل موافقت می کنند که غالب مواد کنوانسیون پناهندگان را در مورد تمام افراد تحت پوشش تعریف پروتکل از پناهنده اعمال نمایند. این در حالی است که اکثریت قریب به اتفاق دولت های عضو کنوانسیون، عضو پروتکل الحاقی نیز می باشند. در حال حاضر ۱۴۴ کشور عضو پروتکل ۱۹۶۷ می باشند.

کنوانسیون ۱۹۶۹ سازمان وحدت آفریقا در مورد جنبه های خاص مسائل پناهندگان در آفریقا

در پی مخاصمات پس از پایان دوره استعمار در آفریقا که حرکت های گسترده پناهندگان در سطح این قاره اغاز شد. به همین دلیل و برای پاسخگویی به نیاز این پناهندگان، کنوانسیون ۱۹۶۹ سازمان وحدت آفریقا در مورد جنبه های خاص مسائل پناهندگان آفریقا پای به عرصه وجود نهاد که تا کنون تنها معاهده منطقه ای الزام آور حقوقی در مورد پناهندگان بوده است.
کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا مبنای عینی تری از تعریف کنوانسیون ۱۹۵۱ برای پناهندگان ارائه می دهد (هرکس به علت تجاوز خارجی، اشغال، تسلط بیگانگان یا وقایع برهم زننده نظم عمومی در تمام یا بخشی از کشور اصلی خود، وادار به ترک کشورش گردد). این بدان معناست که اشخاصی که از آشوبهای داخلی، خشونت گسترده و جنگ می گریزند حق دارند صرفنظر از داشتن ترس موجه از آزار، از دولت های عضو این کنوانسیون درخواست پناهندگی نمایند.
اما کنوانسیون های مذکورنتوانستند موجب از بین رفتن مفهوم پناهندگی شوند و این پدیده همچنان به قوت خود باقیست. امروزه در قرن بیست و یکم همچنان شاهد جنگها و درگیری ها و اعمال خشونت علیه بشریت هستیم که امواج پناهندگان را در پی دارد. لذا بایستی که با نگاهی نو به این مسئله نگریست و به دنبال راهکارهایی برای کاستن از ضعف های موجود بود.
درپی رفع کاستی های موردنظر دولت های عضو نیز با تاکید به این مسئله در سال ۲۰۰۱ در اجلاسی به مناسبت پنجاهمین سالگرد کنوانسیون ۱۹۵۱، اعلامیه ای مبنی بر برداشت های جدید از کنوانسیون ۱۹۵۱ و پروتکل ۱۹۶۷ ارائه نمودند. این اعلامیه چارچوب بین المللی وسیع تری برای حمایت از پناهندگان را مقرر می دارد. در دستور کار برای حمایت، اعلامیه به عنوان چارچوبی برای اهداف، مقاصد و فعالیت برای نیل به آنها در نظر گرفته شده است و این اعلامیه جزو لاینفک دستورکار است.