احرار الشام و گروه‌های مشابه
گروه‌های تکفیری مانند احرار الشام که به‌ویژه در شمال غرب سوریه، در مناطق ادلب و اطراف آن فعال هستند، همچنان یکی از بازیگران مهم در جنگ داخلی سوریه محسوب می‌شوند. این گروه‌های تکفیری اگرچه در ایدئولوژی‌های اسلامی جهادی رادیکال تمایز دارند، اما از حمایت‌های مختلف منطقه‌ای، به‌ویژه ترکیه، بهره‌مند می‌شوند.
این گروه‌های تکفیری به‌دلیل منابع انسانی و استراتژیک خود در مناطقی مانند ادلب، همواره تهدیدی برای دولت بشار اسد و نیروهای حامی آن، مانند ایران و روسـیه، به‌شمار می‌آیند. به‌ویژه ترکیه که به‌طور مستمر از این گروه‌ها حمایت می‌کند، در تلاش است تا در مناطقی از شمال سوریه نفوذ خود را حفظ کرده و با استقرار نیروهای خود در مناطق مرزی و همکاری با گروه‌های مخالف دولت سوریه، موازنه قدرت را به نفع خود تغییر دهد.
مواضع ایران
حمایت ایران از رژیم بشار اسد نه‌تنها بر پایه هم‌پیمانی استراتژیک با دمشق است، بلکه ایران به‌دنبال حفظ یک کریدور زمینی از تهران به بیروت است که از طریق عراق و سوریه می‌گذرد. این کریدور برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا دسترسی به حزب‌الله لبنان را برای تقویت نفوذ منطقه‌ای خود فراهم می‌آورد. بنابراین، هرگونه تهدید به تسلط گروه‌های مخالف مانند «احرار الشام بر مناطقی در نزدیکی مرزهای سوریه با ترکیه، برای ایران یک تهدید جدی محسوب می‌شود.
ایران همچنین به حمایت از گروه‌های شیعه‌ای در سوریه، مانند فاطمیون و زینبیون، ادامه می‌دهد تا علاوه بر حمایت از دولت اسد، نفوذ خود را در سوریه تثبیت کند. گسترش فعالیت گروه‌های جهادی و تضعیف حکومت مرکزی در مناطقی که ایران به آن‌ها اهمیت استراتژیک می‌دهد، ممکن است باعث شود که ایران به تقویت حضور نظامی خود در این مناطق، به‌ویژه در حلب، دیرالزور و حمص، بپردازد.
مواضع روسیه
روسیه از ۲۰۱۵ به این سو با مداخله نظامی در سوریه به‌طور قابل توجهی به تثبیت رژیم بشار اسد کمک کرده است. این کمک‌ها شامل پشتیبانی هوایی، تسلیحاتی و مشاوره نظامی به ارتش سوریه می‌شود. حضور روسیه در سوریه همچنین به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر نفوذ بیشتر ایالات متحده و ایران در این کشور عمل می‌کند.
روسیه به‌ویژه در تلاش است تا موقعیت خود را در جنوب سوریه و مناطق نزدیک به پایگاه‌های خود در حمیمیم و طرطوس تثبیت کند. در این راستا، مسکو سعی دارد توازن در روابط خود با ترکیه و ایران را حفظ کند. روسیه به‌طور غیرمستقیم از نفوذ ترکیه در شمال سوریه آگاه است و تلاش می‌کند تا از طریق مذاکرات دیپلماتیک و نظامی، این نفوذ را محدود کند. همچنین، روسیه برای جلوگیری از گسترش بیشتر گروه‌های جهادی، به‌شدت روی کنترل ادلب و مناطق اطراف آن تمرکز دارد.
مواضع ایالات متحده
آمریکا از ابتدا در سوریه در تلاش بوده است تا مانع از گسترش نفوذ ایران و روسیه در این کشور شود. ایالات متحده به‌ویژه از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که عمدتاً از کردها و برخی قبایل عرب تشکیل شده‌اند، حمایت می‌کند. این حمایت‌ها در راستای مقابله با داعش و جلوگیری از تثبیت موقعیت ایران در سوریه است.
اگرچه آمریکا در سال‌های اخیر سیاست خود را در قبال سوریه تعدیل کرده، اما همچنان در تلاش است تا حضور خود را در شرق سوریه و مناطق نفتی این کشور حفظ کند. این حضور نه‌تنها به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر ایران و روسیه بلکه به‌منظور جلوگیری از بازگشت داعش به‌عنوان یک تهدید امنیتی در نظر گرفته می‌شود.
گسترش نفوذ «احرار الشام و گروه‌های مشابه می‌تواند فرصتی برای ایالات متحده فراهم کند تا با حمایت از این گروه‌ها در جهت تضعیف رژیم اسد و کاهش نفوذ ایران در سوریه حرکت کند. این در حالی است که ترکیه نیز از این گروه‌ها حمایت می‌کند و آمریکا ممکن است در این رابطه با آنکارا همکاری داشته باشد.
تحولات میدانی و آینده سوریه
وضعیت سوریه در حال حاضر در حالت نوعی «سکون نسبی» قرار دارد که به‌ویژه به‌دلیل حضور نظامی بازیگران خارجی مانند ایران، روسـیه و ایالات متحده است. به‌طور کلی، تقسیم‌بندی مناطق در سوریه به چهار حوزه اصلی به شرح زیر است:
- مناطق تحت کنترل دولت اسد: این مناطق که عمدتاً شامل دمشق، حلب، حمص و دیگر مناطق استراتژیک هستند، به‌طور کامل یا نیمه‌کامل تحت کنترل دولت سوریه باقی‌مانده‌اند. این مناطق از حمایت ایران و روسـیه برخوردارند و دولت اسد در تلاش است تا هرچه بیشتر بر سایر مناطق کنترل پیدا کند.
- مناطق تحت کنترل کردها و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF): این مناطق به‌ویژه در شمال شرق سوریه هستند و از حمایت ایالات متحده بهره می‌برند. این منطقه همچنان تحت فشارهای ترکیه و دولت سوریه قرار دارد.
- مناطق تحت کنترل گروه‌های مخالف جهادی (ادلب): این مناطق که عمدتاً تحت کنترل «احرار الشام و گروه‌های جهادی مشابه هستند، همچنان مرکز تنش‌ها در سوریه به‌حساب می‌آیند. این مناطق علاوه بر تهدید برای دولت اسد، به‌ویژه برای ایران و روسـیه تهدیدی جدی محسوب می‌شوند.
- مناطق تحت کنترل ترکیه و گروه‌های وابسته به آن: در شمال سوریه، ترکیه مناطق زیادی را تحت کنترل دارد و سعی می‌کند از گروه‌های مخالف دولت سوریه استفاده کند تا بر این مناطق تسلط پیدا کند. این مناطق برای ترکیه از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردارند و به‌ویژه در راستای مهار کردهای سوریه و محدود کردن نفوذ دولت سوریه طراحی شده‌اند.
سناریوهای احتمالی برای آینده سوریه
چند سناریو برای آینده سوریه قابل پیش‌بینی است:
- تثبیت رژیم اسد با حمایت ایران و روسـیه: در این سناریو، دولت سوریه به‌دلیل حمایت‌های نظامی و دیپلماتیک ایران و روسـیه قادر به حفظ قدرت و سرکوب گروه‌های مخالف خواهد بود. این امر ممکن است به کاهش نفوذ گروه‌های جهادی و منطقه‌ای مانند «احرار الشام» منجر شود، اما به‌طور قطع باعث ادامه تنش‌ها و بحران‌های انسانی در کشور خواهد شد.
- افزایش نفوذ ترکیه و ایالات متحده: اگر ترکیه و ایالات متحده بتوانند از گروه‌های مخالف بشار اسد حمایت بیشتری کنند و در مقابل فشارهای ایران و روسـیه موفق عمل کنند، ممکن است شاهد گسترش نفوذ مخالفان اسد در برخی مناطق مانند ادلب و شمال شرق سوریه باشیم.
- توافقات سیاسی و تقسیم قدرت: احتمالاً بازیگران مختلف، به‌ویژه ایران، روسـیه و ترکیه, به‌دنبال یک توافق سیاسی خواهند بود که در آن سوریه به‌طور غیررسمی به چندین منطقه تقسیم شود. در این حالت، قدرت بین دمشق، کردها، مخالفان میانه‌رو و گروه‌های جهادی تقسیم خواهد شد.
نتیجه‌گیری
آینده سوریه به‌طور عمده به توازن نیروهای خارجی و داخلی بستگی دارد. ایران و روسـیه احتمالاً تلاش خواهند کرد تا رژیم اسد را در قدرت حفظ کنند، اما تقویت گروه‌های تکفیری، حمایت‌های ترکیه و ایالات متحده از مخالفان، می‌تواند روند تثبیت وضعیت را پیچیده‌تر کند. در بلندمدت، سوریه ممکن است به سوی یک تقسیم نهایی قدرت پیش رود، که در آن هر یک از بازیگران اصلی بخشی از کشور را تحت کنترل خود داشته باشند.
